Tâm hướng ngoại...khó trừ khử - Sư Giác Nguyên

Sư Giác Nguyên

Tiếng Pāḷi là gamikacitta = gamiyacitta, hai chữ này có nghĩa là tâm hướng ngoại, thích hành động, thiếu nội tĩnh.

Thích hành động, đối với bậc thánh thì khỏi nói, với một bậc hành giả họ chỉ thích quan sát chứ họ không thích làm gì hết, hành giả Tứ Niệm Xứ chỉ tập trung quan sát chứ không có ý muốn hành động, họ chỉ quan sát xem cái gì đang diễn ra. Thí dụ như họ nghe chột bụng muốn đi toilet, thì khi mình chột bụng mình biết đây là khổ thọ, lạc thọ mình biết, mình biết mình đang muốn đi toilet và khi mình đang bước đi, mình biết rất rõ là mình đang bước đi.

Các vị hỏi tôi: mình muốn đi cầu và mình đang bước đi thì mình niệm cái nào? Trong kinh Tika nói rất rõ, cái gì rõ ràng nhất đối với mình, thì mình ghi nhận mình niệm cái đó. Thí dụ như lúc đó cái cảm giác chột bụng nó mạnh quá thì mình ghi nhận cảm giác đó, lúc đó mình đang tu thọ quán niệm xứ, nếu nó nhẹ nhàng chớm chớm thôi, lúc đó mình thấy bước đi của mình hình như nó nổi bật hơn thì lúc đó mình ghi nhận bước đi, lúc đó mình tu tập thân quán niệm xứ, đi biết là đi, hoặc lúc đó mình đang giận, hoặc đang vui chuyện gì đó thì biết rõ đây là tâm tham, đây là tâm sân, như vậy lúc đó mình đang tu tập tâm quán niệm xứ. Hoặc một cách chuyên nghiệp hơn mình biết đây là Dục triền cái, Sân triền cái, đó chính là pháp quán niệm xứ, đây là Hỷ giác chi, Định giác chi đang có mặt thì đó chính là Pháp quán niệm xứ. Cái gì nổi bật thì ghi nhận cái đó, và hành giả suốt ngày chỉ làm việc ghi nhận thôi, cứ sinh hoạt bình thường. Có nhiều người nghĩ rằng phải lừ đừ, chậm chậm, nhưng mà theo tôi biết là trong chánh kinh, chánh tạng Trường Bộ và Trung Bộ, không hề có chỗ nào nói cái chuyện mà mình phải giảm tốc độ, nhưng trong đó có nói cái này: phải liên tục và thường trực chánh niệm trong từng sinh hoạt lớn bé. Nếu mình thấy nó nhanh quá, thì mình chậm lại, mà chậm lại với tốc độ chấp nhận được, nhìn không có dị. Bởi vì nhanh quá thì dễ phóng dật, mà chậm quá thì dễ thất niệm. Có nghĩa là nó dễ bị xen kẽ bởi một suy nghĩ, phiền não nào đó, cũng kẹt lắm.

Cho nên đối với một hành giả Tứ Niệm Xứ là họ chỉ có một việc làm duy nhất đó là quan sát, vẫn sinh hoạt bình thường nhưng luôn luôn trong kiểm soát bằng chánh niệm, cái gì đang diễn ra.

Điều thứ 5 này rất khó bỏ là vì người hay có ý hướng ngoại, hành động, lăng xăng, thay vì ngồi biết là ngồi, nằm biết là nằm,  tâm tham biết tâm tham, tâm thiện biết tâm thiện, thở ra biết thở ra, thở vào biết thở vào, đằng này mình lại đi kiếm tìm những cái bên ngoài đề mục của mình, thì cái đó được gọi là sống thiếu nội tĩnh,  sống hướng ngoại.

Cái này phải học thuộc lòng, quí vị là con của tôi thì tôi đã xăm cái này lên trán câu này. Đề mục của Tứ Niệm Xứ là cái gì? Dạ thưa, đề mục của Tứ Niệm Xứ là bất cứ cái gì mà anh quan sát nó, anh ghi nhận nó kiểm soát nó bằng chánh niệm, còn cái gì anh theo đuổi nó mà nó không phải bằng chánh niệm thì cái đó gọi là hướng ngoại.

Thí dụ như mình đi vệ sinh, mình biết rõ là mình đang đi vệ sinh, chuyện đó nó dơ, mất vệ sinh thiệt, nhưng đó chính là đề mục, và mình hoàn toàn có thể đắc đạo bằng đề mục mà mình đang biết rất rõ làm cái gì.

Trong khi mình ngồi trước chánh điện thấy nó linh thiêng như vậy nhưng tâm lăng xăng là không tốt, trong khi đó, người ta đi vệ sinh trong toilet, mà mọi sự diễn ra bằng chánh niệm thì nó tốt hơn là ngồi trong chánh điện mà thất niệm.

Câu này tôi biết nhiều người chịu không nổi, nghĩ rằng tu là phải trang nghiêm sạch sẽ mới gọi là tu, còn trong toilet nó không sạch sẽ làm sao mà tu, nhưng thật ra không phải như vậy. Ở đâu có niệm, có tuệ, có thiện pháp thì ở đó là đất Phật, ở đó là linh thiêng. Ở đâu mà có tham, sân, si, ái, mạn, kiến, nghi thì ở đó là cõi sa đọa.

Trong kinh Tăng Chi Phật dạy: Nơi nào mà có từ, bi, hỷ, xả, thì ở đó là cõi Phạm cung của Phạm thiên, ở đâu có trí sanh diệt, quán vô ngã thì ở đó chính là trụ xứ của thánh nhân, ở đâu mà có thập thiện thì ở đó là trú xứ của nhân thiên, ở đâu mà có tham sân si thì ở đó là địa ngục, là cõi bàng sanh, ngạ quỷ, A tu la, ở đâu có lòng khát khao vật chất thì đó là chốn ngạ quỷ, ở đâu có lòng sân si, tị hiềm, mâu thuẫn, xung đột thì đó chính là cõi A tu la, ở đâu mà tham ăn, tham ngủ, u mê, không phân biệt phải quấy đó chính là cảnh giới bàng sanh, ở đâu mà cắm đầu trong máu lệ, đau khổ, ghen tuông,  sợ hãi, không có lòng tìm ra lối thoát thì đó chính là cõi địa ngục.

Trong đạo Phật mình có hai cảnh giới:

1/ Tục đế, là cảnh giới hiện tượng như con heo ở trong chuồng, con chó ở trong củi, con chim ở trong lồng, con cá ở dưới nước đó là cảnh giới sa đọa hiện tượng.

2/ Chân đế, là cảnh giới biểu tượng là tâm tham, sân, si, ở đâu có phiền não thì ở đó có sự sa đọa.

Tâm hướng ngoại là tâm thiếu nội tĩnh, lăng xăng, ngài Minh Châu dịch là tâm lang thang, trong kinh thêm nghĩa nữa là tâm thích hành động, tâm thích rong ruổi, muốn chuyện này, thích chuyện kia, bất mãn, xung đột, mâu thuẫn chuyện nọ, trong khi Tứ Niệm Xứ, dầu là phàm hay thánh hễ sống chánh niệm thì họ không muốn hành động, bởi vì còn có ý thích hành động có nghĩa là còn quẩn quanh trong 3 hành, vô minh duyên hành, chính vì có vô minh trong 4 Đế nó mới dẫn đến ba hành, ba hành gom gọn chỉ có hai, đó là thiện hành và ác hành, cho nên còn có ý thích trong hành động là còn tiếp tục gầy dựng dòng chảy duyên khởi.

Hành giả Tứ Niệm Xứ không thiết tha trong ác, thiện, vì họ biết ác dẫn đến sa đọa, và thiện dẫn đến nhân thiên, cái nào cũng là sanh tử, cho nên hành giả Tứ Niệm Xứ chỉ có quan sát và quan sát mà thôi. Nếu thích thì mình cũng có thể gọi đó là hành động, mà đó là hành động duy nhất bất đắc dĩ, có nghĩa là mình chưa là thánh thì đành phải quan tâm danh, sắc, thiện, ác, buồn, vui để không còn sanh tử nữa, đối với họ đó là hành động duy nhất, mà họ phải cắn răng mà làm, chứ họ không thiết tha gì chuyện đó. Còn người thích hành động nó khác.

Thiết tha đây có nghĩa là chuyện cần làm thì làm chứ không có vui. Nó giống như uống thuốc, mình bị bệnh phải uống thuốc, chạy bộ, ngoài đời người bụng bự muốn có eo, muốn mông nở ngực to, thì họ ráng chạy bộ. Chạy bộ cũng không vui gì, nhưng lâu lâu họ chạy bộ, thì cũng thấy gió mát nắng vàng, mây trắng, trời xanh, gặp bạn bè chòm xóm, nhưng căn bản của người chạy bộ là mong cho cái nào cần nở thì nở, cần teo thì teo, cần săn thì săn, cần mất thì mất, cái chánh của họ không phải là gặp gỡ thù tạc trên đường.

Ở đây cũng vậy hành giả Tứ Niệm Xứ thứ thiệt , họ thấy chuyện tu tập không có gì phải khoe, tự hào, tự đắc, tự tôn, tự kiêu, tự mãn, tự đại, mà họ sống chánh niệm chỉ vì đối với họ giống như uống thuốc, hay là tập thể dục. Cho nên khi người không hiểu biết cái này họ mới có ý hướng ngoại phóng túng, hành động. Mà với cái tâm này ngài nói rằng rất khó trừ là bởi vì khuynh hướng của chúng sanh là sinh tử, mà sinh tử là một cỗ xe, bánh phải lăn và máy phải có xăng, mà tất thảy mọi hoạt động của chúng ta là đẩy cho bánh xe đó lăn và luôn luôn đổ xăng không ngừng, nên kẻ phàm phu không chán sợ sanh tử, luôn luôn có ý thích hoạt động, hành động là chỗ đó, vì họ rất sợ bị mất, họ luôn làm cái này cái kia, để khẳng định sự hiện hữu của mình, để duy trì sự tồn tại của mình, để theo đuổi cái mình thích và trốn chạy cái mình ghét. Đó là kiểu sống phàm phu luôn luôn hành động thực hiện bằng chừng đó lý tưởng.

Trong khi đó hành giả Tứ Niệm Xứ không có như vậy, họ biết rất rõ không có gì đáng để đầu tư, ngay cả thiện pháp cần làm thì làm họ biết rõ ngày nào chưa thành thánh, thì dầu sanh tử ở cảnh giới nào đi nữa cũng là sanh tử. Có nghĩa là mang thân người, thân Tiên Đồng Ngọc Nữ, mà sống hết tuổi thọ rồi trôi về đâu chỉ có trời biết. Thí dụ như có ông A bà B làm thí chủ dâng y 3; 4 lần, khi chết rồi được sanh về trời hoặc cõi người làm ông to bà lớn..v..v.

Các vị có vào bệnh viện chưa? Chỗ tôi ở sát bên bệnh viện, tôi đã vào nhiều lần thấy nản và có suy nghĩ: bây giờ thay vì đi hành hương Ấn Độ, Miến Điện, người nào lâu lâu tu tập mà thấy mình thiếu Pin, đưa họ vô bệnh viện vài lần trở ra là tắt đèn luôn. Vô đó gặp cảnh mấy cụ 80; 90 tuổi, có cụ ngủ gà ngủ gật cái cổ quẹo qua một bên, nước miếng chảy ròng ròng, mắt lờ đờ, kèm nhèm, ghèn nhớt đổ chảy ra nhìn ớn luôn, có cụ thì lẫn, ngồi nhìn qua cửa sổ cười cười gật gù nói một mình, có cụ ốm nhách xanh lè, tay chân khẳng khiu nằm trên giường thiêm thiếp, cái mền với thân xác không biết cái nào là cái nào, có cụ mập ú ù u, để cho y tá bồng ẵm nặng nề, đụng tới đâu là mặt nhăn tới đó, đau lắm mà không biết đau chỗ nào, 80; 90 tuổi mà không biết đạo, thấy ai vô thăm mừng như con nít, tới giờ họ cho ăn thì ăn đã lắm, ăn xong lau miệng rồi nằm, kế bên là bình nước biển nhỏ tỏn tỏn, có cụ nước vô cũng tỏn tỏn, nước ra cũng tỏn tỏn ống dẫn ra ngoài, nhìn nản muốn chết. Trong khi đó lúc còn trẻ thì cũng bác sĩ, kỹ sư, nhà cao cửa rộng, vợ đẹp con ngoan, chồng yêu con quí.v..v cuối cùng rồi về già là như vậy, một bình thì chảy vô, ở dưới có một bọc nó chảy ra, các vị có muốn trốn cũng không được, nó cũ xì, mấy chục năm nó phải quá đát, hết hạn chứ. Cho nên biết như vậy mình mới quay về đời sống nội tĩnh, còn không biết đạo thì suốt đời chỉ lăng xăng hướng ngoại, luôn luôn sống trong ý hướng hành động.

Nói gì thì nói, quí vị chỉ sợ lúc nghe thôi, chứ tàn cuộc đóng máy lại thì cũng bốc phone lên nói dốc tiếp, nhiều khi còn bàn về ông thầy vừa nói pháp cho quí vị nghe, rồi lăn ra ngủ, sáng mai lại tiếp tục ra phố cơm gạo áo tiền, đúng giờ cũng vô nghe, rồi rùng mình hai, ba cái lấy lệ, rồi cũng ra chốn chợ đời bôn ba lăng xăng.

SƯ GIÁC NGUYÊN

*Simsapa, chép lại bài giảng (X) (160) Khó Trừ Khử của Sư ngày 30-10-2018.

Nội dung chính